Yunus Emre (d. 1240 Sarayköy, Mihalıçcık, Eskişehir[2][3] – ö. 1321), Anadolu’da Türkçe şiirin öncüsü[7] olan mutasavvıf ve filozof, Anadolu’da yaşamış tasavvuf ve halk şairi[2], Türk İslam düşünürü. 1991 yılı UNESCO tarafından Yunus Emre’nin doğumunun 750. yılı[8] olarak anılmıştır.[9].

Hayatı
Taptuk Emre ile tanışması

Hayatı ve şahsiyeti üzerine pek az şey bilinen Yunus Emre, Anadolu Selçuklu Devleti’nin dağılmaya ve Anadolu’nun[10] çeşitli bölgelerinde büyük-küçük Türk Beylikleri’nin kurulmaya başlandığı 13. yüzyıl ortalarından[11] Osmanlı Beyliği’nin kurulmaya başlandığı 14. yüzyılın ilk çeyreğine kadar Orta Anadolu havzasında doğup yaşamış bir şair ve erendir. Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli Dergâhında[12] bulunduysa da[13], onu “Bizim Yunus” yapan manevi yükselişini Hacı Bektaş Veli′nin kendisini yolladığı Taptuk Emre Dergâhı’nda yaşamıştır ve dergâha çok hizmetler etmiştir[14].
Diğer düşünürlerle tanışması
Yunus Emre’nin anısına yapılan Büyükçekmece, İstanbul’daki heykeli ve temsili büstü.

Yunus’un yaşadığı yıllar[10], Anadolu Türklüğü’nün Moğol akın ve yağmalarıyla, iç kavga ve çekişmelerle, siyasî otorite zayıflığıyla, dahası kıtlık ve kuraklıklarla perişan olduğu yıllardır. 13. YY[10] ikinci yarısı, sadece siyasi çekişmelerin değil, çeşitli mezhep ve inançların, batınî ve mutezilî görüşlerin de yoğun bir şekilde yayılmaya başladığı bir zamandır. Böyle bir ortamda, Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî, Hacı Bektaş-ı Velî, Ahî Evrân-ı Velî gibi ilim ve irfan önderleriyle birlikte Yûnus Emre, Allah sevgisini[15], aşk ve güzel ahlâkla ilgili düşüncelerini, İslam tasavvufunu işleyerek Türk-İslam birliğinin oluşmasında önemli vazifeler yapmıştır. Yûnus Emre, “Risalet-ün Nushiyye” adlı mesnevîsinin sonunda verdiği;
“Söze târîh yedi yüz yediydi, Yûnus cânı bu yolda fidîyidi.”[16]

Beytinden anlaşıldığı kadarıyla H. 707 (M. 1307-8) tarihlerinde hayattadır. Yine, Adnan Erzi tarafından Beyazıt Devlet Kütüphanesi′nde bulunan 7912 numaralı yazmada şu ifadelere rastlanmaktadır:

“Vefât-ı Yûnus Emre
Müddet-i ‘Ömr 82
Sene 720″[16]
Vefatı ve sonrası

Bu belgeden anlaşılacağı üzere, Yûnus Emre, H. 648 (M. 1240-1) yılında doğmuş, 82 yıllık bir dünya hayatından sonra H. 720 (M. 1320-?) yılında ölmüştür.

Doğduğu yer konusundaki tartışmalar Eskişehir’in Mihalıççık ilçesine bağlı Sarıköy ile Karaman üzerinde yoğunlaşmaktadır. Menakıpnâmelerle şiirlerinden çıkarılan bilgilere göre Babalılardan Taptuk Emre’nin dervişidir. Hacı Bektaş ile ilgisi ‘Vilayetname”den kaynaklanmaktadır. Yine şiirlerinden tasavvuf yolunu seçtiği, iyi bir öğrenim gördüğü anlaşılmaktadır. Anadolu kentlerini dolaştığı, Azerbaycan ve Şam’a gittiği, Mevlana’yla görüştüğü de bu bilgiler arasındadır.

İşlediği konularla[15] Anadolu’da gelişen Türk edebiyatının en büyük adlarından sayılan Yûnus Emre, yalnız halk ve tekke şiirini değil, divan şiirini de etkiledi. Hece ve aruzla vezinleriyle[16] yazdığı şiirlerinde sevgiyi temel aldı. Tasavvufla, İslam düşüncesiyle beslenen dizelerinde insanın kendisiyle, nesnelerle, Allah’la olan ilişkilerini işledi, ölüm, doğum, yaşama bağlılık, İlahi adalet, insan sevgisi[16] gibi konuları ele aldı. Çağının düşünüş biçimini ve kültürünü konuşulan dille, yalın, akıcı bir söyleyişle dile getirdi; kendinden önce yetişmiş İran şairlerinin, çağdaşlarının yapıtlarında geçen kavramlara yeni bir öz, yeni bir deyiş kattı. Bu yanıyla tasavvuf düşüncesini, Alevi-Bektaşi inançlarını zenginleştirdi. O irşadı en has yol ile, şiir ile gerçekleştiren bir Hak dostu idi.
“Emre” sözcüğünün anlamı

Anadolu’da farklı halk ozanlarının, aşığın ve dervişin isminde yer alan Emre sözcüğünün (örneğin, Yunus Emre, Taptuk Emre) Türkçede “Âşık” anlamına geldiği dilbilim açısından kesinleşmiş durumdadır. Bu kelimenin İmre kavramı ile bağlantılı olduğu kabul edilmektedir. Türk-Moğol dil bütününde ilaç, ağız, dişilik, işaret bildiren (am/em/im) kökünden türeyen Amramak/Emremek/İmremek fiili âşık olmak demektir ve Emre kelimesi de âşık manası[17] taşır. Amrağ/Amra/Emre dönüşümüne uğramıştır. Anadolu da “imremek” ve “imrenmek” fiilleri bir şeyi çok sevmek, gıpta etmek, aşırı istek duymak[18] manaları taşır.
Fikrî ve edebî şahsiyeti

“Eğer bir müminin kalbini kırarsan Hakk’a eylediğin secde değildir.”[19]
—Yunus Emre
Yunus-Emre-Çeşmesi Viyana´nın Türkenschanzpark parkında bulunmaktadır.

Yunus bu duygu ve bilgiyle olgunlaşıp[20] derinleşen, bazen coşkun[15], bazen rind ve her haliyle cana yakın bir derviştir. Yunus Emre’nin şiirlerinden ve menkıbelerinden insan hayalinde canlanan simasının belli başlı çizgileri bunlardır. Yunus; duymuş, düşünmüş, inanmış[21] ve bütün bu duyuş, düşünüş ve inanışlarını büyük bir sadelik ve kolaylıkla şiirleştirmeye muvaffak olmuştur. İslami taassubun, üzerinde durmaktan çekindiği birçok iman meseleleri ile “cennet, cehennem, sırat” ve benzeri gibi kavramlar, onun en zeki ve en hür düşüncelerine mevzu olmuştur. Şiirlerini, eskilerin, sehl-i mümteni dedikleri, her dilin söyleyemeyeceği bir açıklık ve kolaylıkla terennüm edilmiştir.
Türbesi

Ana madde: Yunus Emre Türbesi

Yunus Emre’nin mezarı olduğu iddia edilen[3] pek çok mezar ve türbe vardır. Bunlar; Eskişehir’in Mihalıççık ilçesine bağlı Sarıköy; Karaman’da Yunus Emre Camii avlusu; Bursa; Aksaray ili Ortaköy ilçesi’nde; Ünye; Kula’da Emre köyü; Erzurum, Tuzcu(Dutçu) köyü; Isparta’nın Gönen ilçesi; Afyon’un Sandıklı ilçesi; Sivas yakınında bir yol üstü. Ayrıca Tokat’ın Niksar ilçesinde ve Azerbaycan’da Şeki[24] şehrinde de bulunmaktadır.

Ayrıca, mutasavvıf Niyazi Mısri de Yunus Emre’nin mezarının (veya makamının) Limni Adası’nda bulunduğunu ifade etmiştir. Mezarı konusundaki tartışma, Karaman ve Eskişehir’deki türbeler üzerine yoğunlaşmışsa da, Hacı Bektaş ile ilgili menkıbe düşünüldüğünde Eskişehir Sarıköydeki türbenin asıl Yunus Emre türbesi olduğu düşünülebilir.

Gezgin Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde Karaman ile ilgili olarak “Kirişçi Baba Camii avlusunda Yunus Emre Hazretlerinin merkadi bulunmaktadır”[25] buyurulur. Eskişehir’de türbesi olduğu iddia edilen alanda, 1949 yılında türbe yapılması amaçlı yapılan kazılarda, 15 kişiye ait iskeletler bulunmuştur[25]. Kazı yapılan alanda iskeletlerin yüzeye çok yakın bir noktada bulunması, bölgenin eski bir mezar yeri olduğu konusunda ciddi şüpheler uyandırmıştır. Yunus Emre’nin şiirlerinde bahsi geçen 23 yerleşim birimi isminden 20 tanesinin şu anda Karaman ili sınırları içerisinde[25] bulunan köy, kasaba, ören yeri isimleri ile birebir aynı olması Yunus Emre’nin bugün Karaman olarak adlandırılan ilin sınırları içersindeki bölgede yaşadığı ve öldüğü varsayımını kuvvetlendirmektedir[25].
Eserleri
Divan

Ana madde: Divan (Yunus Emre)

Yunus Emre’nin şiirleri[10] bu Divanda[26] toplanmıştır. Şiirler aruz ölçüsüyle ve hece ölçüsüyle[11] yazılmıştır. Fatih nüshası, Nuruosmaniye nüshası, Yahya Efendi nüshası, Kahraman (Karaman?) nüshası, Balıkesir nüshası, Niyazi Mısrî nüshası, Bursa nüshası diye nüsha (kopya)ları bulunmaktadır.
Risaletü’n – Nushiyye

Ana madde: Risalet-ün Nushiyye

1307’de yazıldığı sanılmaktadır. Eser, mesnevi tarzında yazılmıştır ve 573 beyitten oluşmaktadır. Eser; dinî, tasavvufî, ahlakî bir kitaptır[27] “Öğütler kitabı” anlamına gelmektedir.

Konusu olduğu eserler

“Od Bir Yunus Emre Romanı”, İskender Pala
“Yunus Emre”, Cahit Öztelli
“Aşka Ağlayan Derviş”, Mahmut Ulu, biyografik roman
“Yunus Emre Divan ve Risaletü’n-Nushiyye”, Mustafa Tatcı
Sarıköylü Yunus Emre, Eskişehir Valiliği, Bahattin Atak
“Yunus Emre Divanı”, Faruk K. Timurtaş
Bizim Yunus, Mustafa Özçelik
Yunus Emre Divanı, Burhan Toprak
“Yunus Emre Seçme Şiirler”, Fide Yayınları
“Yunus Emre Külliyatı”, 2008
“Yunus Emre”, TRT Belgesel
Yunus Emre, şiirlerinden oluşan müzik albümü
Yunus Emre: Aşkın Sesi, belgesel
“Antologıa Shel Shırım Sufıım Me et Yunus Emre”, Denis Ojalvo, Avram Mizrahi ve Selim Amado (İbranice)

Kaynakça

^ Gazi Üniversitesi. “Yunus Emre (doğum ve ölüm tarihi)”. Erişim tarihi: 6 Ocak 2014.
^ a b c d Doğan Kaya (1984). “Yunus Emre’nin Aksaray Ortaköy’deki Mezarı Üzerine Düşünceler”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2014.
^ a b c Fahri Yetim (1 Haziran 2005). “Yunus Emre’nin Kabri İle İlgili Görüşler Üzerine”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2014.
^ Timurtaş, F. K. 2009, Yunus Emre and his Divan, Babıali Yayınları. (İngilizce)
^ Semra Saraçoğlu. “Yunus Emre ve Dante’nin La Vita Nuova Adli Eserinde Yüceltme”. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2014. (İngilizce)
^ “Yunus Emre ve Tapduk Emre”. Sandıklı TSO. Erişim tarihi: 13 Ocak 2014.
^ Gazi Üniversitesi. “Yunus Emre Kimdir?”. Erişim tarihi: 6 Ocak 2014.
^ Eskişehir Belediyesi, Tüzel Kişi (5 Kasım 2008). [www.mihder.org.tr/userfiles/file/YUNUSEMRE.doc “T.C. Eskişehir İli Yunusemre Belediye Başkanlığı”]. Eskişehir Belediyesi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2014.
^ “UNESCO Genel Konferansları Tarafından İlan Edilen Anma ve Kutlama Yıldönümleri”. UNESCO Türkiye. Erişim tarihi: 12 Ocak 2014.
^ a b c d İbrahim Agah Çubukçu (1996). Yunus Emre ve Din Felsefesi. Ankara Üniversitesi, Dergisi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2014.
^ a b Emek Üşenmez (2013). Yunus Emre Divanında Türkçe İslami Terimler. Turkish Studies. Erişim tarihi: 11 Ocak 2014.
^ Seyfullah Korkmaz (2011). Ahmed Yesevî ve Hacı Bektaş Veli Aralarındaki Bağlar, Fikirleri, Tesirleri ve Türk İslâm Edebiyatına Katkıları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erişim tarihi: 12 Ocak 2014.
^ Rıza Zelyut (2000). Hacı Bektaş-ı Veli. Gazi Üniversitesi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2014.
^ Vilayetname’deki Söylencelere Göre Hacı Bektaş-ı Veli. HacıBektaş.com. 2 Ocak 2014. Erişim tarihi: 12 Ocak 2014.
^ a b c Esra Akbalık (2013). “Yunus Emre’nin Şiirlerinde Gönül İmgesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2014.
^ a b c d Mustafa Tatcı. “Divan-ı Yunus Emre”. Kültür ve Turizm Bakanlığı, E-Kitap. Erişim tarihi: 11 Ocak 2014.
^ Büyük Larousse, Milliyet Gazetesi Yayınları, Cilt-7, “Emre”
^ Türk Dili Sözlüğü, Orhan Hançerlioğlu, Remzi Kitabevi, Sayfa-275
^ “Günün Sözü, Yunus Emre Der ki;”. Radyo 7. 16 Ocak 2014. Erişim tarihi: 27 Şubat 2014.
^ Cahit Öztelli. Yûnus Emre. Özgür Yayınları, 1984.
^ Zekeriya Başkal, “Turfanda Aşk: Modern Zamanlarda Yunus Emre Yorumları”, Sütun, 2011.
^ “Türk Lirası’nda yeni yüzler”. NTVMSNBC. 3 Ekim 2008. Erişim tarihi: 6 Ocak 2014.
^ “E 9 – İkiyüz Türk Lirası I. Tertip”. TCMB. Erişim tarihi: 6 Ocak 2014.
^ “T.C Cumhurbaşkanlığı: Azerbaycan”. TCCB. 16 Ağustos 2010.
^ a b c d “Türk Dilinin Başkenti Karaman”. Türk İdareciler Derneği. Mart, 2011. Erişim tarihi: 11 Ocak 2014.
^ Yazar: Mustafa Tatcı. Yûnus Emre Dîvânı. Akçağ Yayınları, 1998.
^ TATÇI, Mustafa (2005), Yûnus Emre Divân ve Risâletü’n-Nushiyye, İstanbul: Sahhaflar Yay.